Lệnh cấm nhập cư của Mỹ: Cuộc chiến trung ương, địa phương

Có thể nói, lịch sử hình thành nước Mỹ đã tạo nên một đặc trưng còn tồn tại đến ngày nay đó là các tiểu bang và chính quyền liên bang. Hiểu một cách nôm na, nước Mỹ ngày nay như một “siêu quốc gia” được tạo thành bởi các “quốc gia” nhỏ khác nhau, mỗi “quốc gia” đó đều có chính quyền riêng, luật pháp riêng và hẳn nhiên cả “chủ quyền lãnh thổ” riêng. Tuy nhiên, đấy chỉ là cách nói ví von, bởi trên thực tế quyền lực và tư cách pháp nhân của các tiểu bang Mỹ so với một “quốc gia” thực thụ còn dưới một bậc và bị hạn chế ở một số mặt. Về lý thuyết, khi “gia nhập” liên bang, mỗi bang đã đồng ý “chia sẻ” chủ quyền của mình và trao quyền đại diện cho chính quyền liên bang. Tuy nhiên, “những quyền lực không được hiến pháp trao cho liên bang và không bị ngăn cấm đối với các bang thực hiện, thì thuộc về các bang tương ứng hoặc thuộc về nhân dân”. Đây là những điều đã được viết rất rõ trong Tu chính án thứ 10 của Hiến pháp Mỹ. Nó được thông qua nhằm bảo đảm rằng chính phủ liên bang sẽ không chiếm hết quyền lực của các bang, là sự xác nhận rằng các bang hoặc nhân dân các bang có tất cả các quyền lợi mà chính phủ quốc gia không có. Đôi khi hành vi của chính quyền liên bang dù được hiến pháp cho phép, nhưng nếu hành vi ấy lại vi phạm điều khoản hiến pháp khác đảm bảo quyền lợi của người dân thì hành vi của chính quyền liên bang sẽ bị xem là vi hiến. Nói cách khác, mọi hành vi của chính quyền liên bang (dù trong thẩm quyền) nhưng phải không xâm phạm quyền và lợi ích công dân cụ thể đã được hiến pháp bảo vệ. Quay trở lại vụ Tổng thống Donald Trump ra sắc lệnh cấm nhập cảnh đối với công dân 7 quốc gia Hồi giáo chiếm đa số, có thể lấy việc Tòa án liên bang ở thành phố Seattle, bang Washington ngày 3-2 đã tuyên bố đình chỉ sắc lệnh của ông Trump là một ví dụ. Lập luận của thẩm phán liên bang James Robart đưa ra là lệnh cấm của Tổng thống Trump đã gây tổn thất cho chính quyền tiểu bang bởi nhiều sinh viên và giảng viên thuộc các trường đại học của bang bị kẹt ở nước ngoài, do đó chính quyền tiểu bang Washington có quyền đình chỉ việc thực hiện sắc lệnh này. Cũng cần phải nói thêm về cụm từ “sắc lệnh hành pháp” (executive order) – mũi giáo quyền lực mà hiến pháp đã ban cho tổng thống Mỹ. Về lý thuyết, tổng thống có quyền ra các sắc lệnh hành pháp mà không cần sự thông qua của quốc hội lưỡng viện. Nói như giáo sư Kent Germany tại Đại học South Carolina: “Nếu muốn gửi thông điệp đến quốc hội về những thứ Nhà Trắng muốn làm thật nhanh, sắc lệnh hành pháp là cách để thúc đẩy các nhà lập pháp, hoặc qua mặt họ theo cách nào đó”. Về mặt pháp lý, các sắc lệnh hành pháp của tổng thống tương đương với những quy định do cơ quan lập pháp liên bang ban ra. Và cũng giống như vậy, những sắc lệnh hành pháp này hoàn toàn có thể bị tòa án liên bang xem xét lại hoặc có thể bị vô hiệu bằng quy trình thay đổi luật nếu nó xâm phạm quyền và lợi ích của công dân, của các tiểu bang đã được quy định trong hiến pháp.