Là loài đặc hữu của sông Mekong, có thân hình be bé và mỗi năm chỉ di trú đến Đồng bằng sông Cửu Long trong vài tháng nước lũ, nhưng cá linh, được nhắc đến như đặc sản của thế giới thủy sản phong phú vùng châu thổ bởi nhiều điều không phải ai cũng biết.
Trước hết là tên gọi “có một không hai” vì linh ở đây là linh ứng, linh tính… Hiện tồn tại nhiều thuyết nguồn gốc tên gọi loài cá này, nhưng thuyết nào cũng lung linh sắc màu huyền thoại, như: Lần đầu từ thượng nguồn đổ về đến Việt Nam đúng vào thời điểm Mùng 5 tháng 5 âm lịch.
Cận cảnh cá linh. Ảnh: LT.
Sau lũ rút, lại kéo nhau trở về thượng nguồn; Đặc biệt là cá linh có dự cảm thời tiết rất tốt. Đang nổi xanh mặt nước, đột nhiên chúng lặn xuống mất dạng là biết trời chuẩn bị mưa kéo dài. Cũng có truyền thuyết cho rằng do loài cá này báo điềm giúp chúa Nguyễn Ánh thoát phục binh Tây Sơn trong những ngày bôn tẩu về vùng An Giang. Vì vậy, khi lên ngôi, để tri ân, ông đã ngự ban cho danh xưng: Cá linh…
Lũ về cũng là thời điểm vùng đầu nguồn sông Cửu Long vào mùa đánh bắt cá linh. Ảnh: LT.
Ngoài ra, cá linh cũng dẫn đầu về đa dạng chủng loại. Bên cạnh có linh tròn, hay cá linh ống do có hình dạng tròn, mập, còn có cá linh rìa do kỳ chạy dọc lưng dài, rồi cá linh bản do thân hình hơi to bề ngang… Tuy nhiên, cá linh tròn vẫn được giới sành ẩm thực ưa chuộng vì sự vượt trội chất lượng thịt và mùi thơm.
Đánh bắt cá bằng phương tiện đáy. Ảnh: LT.
Thu hoạch cá linh từ phương tiện đáy. Ảnh: LT.
Đặc biệt là kỹ thuật đánh bắt cá linh cũng đa dạng và phong phú vào dạng bậc nhất trong thế giới khai thác các loài thủy sản, như: Xây đáy, ven đăng, đặt dớn, cất vó, giăng lưới, chài… Và mỗi ngư cụ có kỹ thuật và cách bắt độc đáo riêng, thích ứng cho từng thời điểm phát triển của cá.
Đầu mùa, cá còn nhỏ li ti đánh bắt bằng phương tiện đáy, tức dùng lưới có mắc nhỏ, giăng ngang một điểm trên sông, kênh… được các vị cao niên đoán là cá sẽ đi nhiều, để ven cá vào đáy được làm bằng lưới có túi dài và to…
Đặt dớn bắt cá linh. Ảnh: LT.
Chài bắt cá linh. Ảnh: LT.
Giữa mùa thì đánh bắt bằng dớn. Đến cuối mùa, cá lớn thì đắng bắt bằng vó, chài và giăng lưới. Tất cả những ngư cụ và kỹ thuật đánh bắt này đã góp phần làm cho vườn văn hóa đánh bắt thủy sản ở Nam Bộ thêm hương sắc mới.
Thu hoạch cá linh bằng giăng lưới. Ảnh: LT.
Ngày nay, do nhiều lý do khách quan và chủ quan, cá linh mùa lũ không còn nhiều như xưa, thậm chí là sụt giảm nghiêm trọng. Xác định đây là loài cá có nhiều giá trị kinh tế cho người dân lẫn nguồn lợi thủy sản tự nhiên (cá linh là chuỗi của hệ thống thức ăn của thủy sản tự nhiên) nên ngành chức năng đã ban hành quy định hạn chế đánh bắt “tự do” vào thời điểm đầu mùa với các ngư cụ mang tính “sạch sành sanh”…
