Tháng 7-1870, Pháp và Phổ đánh nhau để giành quyền bá chủ châu Âu và tranh giành thuộc địa. Kết quả, nước Pháp thất bại khiến nhân dân vô cùng phẫn nộ. Đầu tháng 9-1870, nhân dân Pari tổ chức khởi nghĩa lật đổ giai cấp tư sản để thành lập chính phủ vệ quốc với nòng cốt là giai cấp công nhân. Thế nhưng, sau khi thành lập chính phủ vệ quốc Pháp đã mất 1/3 lãnh thổ và quân Phổ đang bao vây Pari. Trước tình hình này, hơn 30 vạn công nhân và người dân Pari đã tự vũ trang, thành lập gần 200 tiểu đoàn quân Tự vệ.
Tháng 2-1871, Pháp ký hòa ước đầu hàng và bồi thường hơn 5 tỷ Franc cho Phổ. Đồng thời, Pháp cắt đất 2 tỉnh Alsace và Lorraine cho Phổ. Pháp còn bị buộc phải giải giáp quân đội chính quy của mình. Các tiểu đoàn do công nhân thành lập là những trở ngại lớn cho chính phủ Pháp trong việc đầu hàng Phổ. Vì vậy, giữa tháng 3-1871, quân chính phủ tại Pari đã tấn công vào cao điểm Montmartre, nơi quân Tự vệ đặt gần 200 khẩu đại bác. Kết quả, quân chính phủ đánh chiếm được Montmartre. Sau đó, quân Tự vệ kêu gọi công nhân cả nước đứng lên giành lấy chính quyền. Trước làn sóng cách mạng của nhân dân dâng cao, quân đội chính phủ rơi vào thế bị động và tự rút lui ở các cao điểm chiến lược. Quần chúng tràn vào chiếm tòa thị chính Pari, quảng trường, nhà ga… Giới tư sản, chủ nhà băng, quý tộc, quan chức chính phủ đã tháo chạy khỏi Pari. Giai cấp vô sản bắt tay xây dựng chính quyền và tổ chức bầu cử Công xã vào ngày 26-3-1871. Tại đây, công nhân và nhân dân lao động lần đầu tiên được thực hiện quyền công dân là bầu ra 86 vị ủy viên Công xã để điều hành đất nước. Cuối tháng 3-1871, Công xã Pari chính thức ra mắt và nhà nước kiểu mới này chọn lá cờ đỏ làm quốc kỳ, bài hát La Marseillaise làm quốc ca, đồng thời ban hành nhiều sắc lệnh như bãi bỏ quân đội thường trực và bộ máy cảnh sát cũ. Công xã Pari giao công nhân quản lý các xí nghiệp, công xưởng mà giới chủ đã bỏ trốn và thành lập hệ thống giáo dục thống nhất, tách khỏi nhà thờ, thay thế tăng lữ bằng tầng lớp giáo viên mới.
Để bóp chết nhà nước kiểu mới của giai cấp vô sản, chính phủ Pháp cấu kết với các nước lân bang và Phổ đưa quân tiến vào thủ tiêu thành quả cách mạng của giai cấp vô sản. Đầu tháng 5-1871, Phổ phóng thích và tái vũ trang cho 10 vạn tù binh Pháp (gọi là quân đội chính phủ Versailles) để tấn công Công xã Pari. Ngày 10-5, quân chính phủ bắt đầu tấn công Công xã Pari. Do thiếu trang bị, lại non về kinh nghiệm nên đến ngày 28-5-1871, toàn bộ 147 chiến sĩ cuối cùng của đội quân Công xã bị sát hại tại góc tường phía Đông Nam khu lăng mộ Père Lachaise. Công xã Pari hoàn toàn thất bại.
Các Mác đánh giá Công xã Pari là cuộc cách mạng vĩ đại của loài người trong thế kỷ XIX. Đây là một nhà nước kiểu mới, đầu tiên của gia cấp vô sản, chính quyền được xây dựng bằng chính sách bầu cử phổ thông. Tuy thất bại nhưng Công xã Pari đã để lại bài học mang tính thời đại cho giai cấp vô sản trên toàn thế giới không thể mờ phai.
Nguồn Báo Bình Phước
