Trịnh Duy Sản quê gốc làng Thủy Chú, xã Xuân Thắng, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Ông là cháu nội của Ngọc Quận công Trịnh Khắc Phục, là công thần khai quốc nhà hậu Lê và là ngoại thích của Lê Tương Dực. Theo sách “Lam Sơn thực lục”, ông Trịnh Khắc Phục sinh được 8 người con, trong đó có Trịnh Trọng Ngạn và Trịnh Trọng Phong. Trịnh Trọng Ngạn sinh ra Trịnh Duy Sản.
Còn Trịnh Trọng Phong là cha của Trịnh Thị Tuyên, chính thất của Kiến vương Lê Tân và là mẹ ruột của vua Lê Tương Dực, đã bị Lê Uy Mục giết hại vào năm 1509. Xét về vai vế, Trịnh Duy Sản là anh họ của Trịnh phu nhân và là cậu của vua Lê Tương Dực. Tuy nhiên sau khi dẹp được nội loạn, vua Tương Dực cũng lại đi vào vết xe đổ của vua trước là Uy Mục. Ông chỉ lo xây cất nhà cửa, lâu đài, chơi bời xa xỉ trụy lạc, hoang dâm, đến sứ nhà Minh sang cũng gọi là “vua lợn”.
Minh họa: S.H
Và chính Nguyên Quận công là Trịnh Duy Sản lại là người đem đến cái chết cho vị vua này. Lê Tương Dực sau nhiều năm cai trị, bắt đầu xa vào tửu sắc, xây dựng Cửu Trùng Đài nguy nga, lại cho xây cung điện Trăm Nóc, quy mô bề thế. Duy Sản nhiều lần can gián trái ý nhà vua nên bị đánh bằng roi. Từ đó ông đem lòng căm tức, ngấm ngầm bàn với Thái sư Lê Quảng Độ, Trình Trí Sâm âm mưu tạo phản.
Năm 1516, Trần Cảo khởi binh đánh phá ở khu vực Bắc Giang. Cảo trở thành lực lượng khởi nghĩa mạnh nhất khi đó và tự xưng làm hoàng đế. Duy Sản và các tướng nhân đó chuẩn bị thuyền bè, khí giới ở bến Thái Cực, rồi nói phao lên là đi đánh Trần Cảo. Ngày 6-4 năm đó, lúc canh hai, Duy Sản đem trên 3.000 quân kim ngô hộ vệ vào cửa Bắc thần. Lê Tương Dực nghe tin, ngỡ là quân Trần Cảo đánh tới, bèn ra cửa Bảo Khánh, đến Cầu Dừa rồi vòng về cửa Nam thành. Đi đến hồ Chu Tước, Tương Dực gặp Duy Sản, bèn hỏi: Giặc ở phía nào?
Duy Sản không đáp mà quay đi rồi cười rộ lên. Khi ấy, Tương Dực đế nghi ngờ, quay ngựa bỏ chạy về phía tây. Ngay lúc đó, Trịnh Duy Sản sai võ sĩ cầm giáo chặn vua lại, rồi sai võ sĩ tên là Hạnh đâm Tương Dực ngã xuống đất rồi giết chết. Sau đó ông sai quân mang xác Tương Dực về quán Bắc Sứ, dùng lửa thiêu xác. Thấy vua bị giết, Khâm Đức hoàng hậu cũng nhảy theo vào lửa tự thiêu. Quân sĩ đem 2 quan tài về chôn ở huyện Ngự Thiên, giáng phong hoàng đế làm Linh Ẩn Vương.
Sau đó, Trịnh Duy Sản đưa Lê Chiêu Tông lên ngôi vua, rồi tự mình lũng đoạn triều chính, khiến triều đình nhà Lê ngày càng suy vong. Tháng 8-1516, Trịnh Duy Sản nắm quyền tiết chế các doanh thủy bộ, quản lãnh các huyện ở Hải Dương. Tháng 11 năm đó, Duy Sản cùng An Hòa hầu Nguyễn Hoằng Dụ (con của Nguyễn Văn Lang) dẫn các tướng đi đánh Trần Cảo ở xã Trâu Sơn, huyện Chí Linh (Hải Dương). Thấy quân sĩ đánh trận mệt mỏi đã lâu mà chưa thắng được địch, ông bèn làm bài hịch văn kích động tinh thần tướng sĩ. Bài văn đó viết bằng chữ Hán, lại được diễn ra văn Nôm để mọi người đều hiểu, lời lẽ rất thống thiết.
Tuy nhiên, tình hình ở kinh thành lúc đó không yên, kỷ luật của tướng sĩ không nghiêm. Các tướng cậy có công làm càn, hoành hành cướp phá ở kinh đô, thả cửa giết người. Duy Sản nghe tin, vội sai con nuôi là Trần Chân, đồng thời là một tướng giỏi, điều bớt quân về kinh thành để dẹp các tướng làm loạn. Sau đó, quân của Trịnh Duy Sản đánh giáp lá cà với quân Trần Cảo, tỳ tướng là Hạnh bị tử trận. Tình hình nguy cấp, quân Trần Cảo tới khiêu chiến, Trịnh Duy Sản muốn ra, các tướng can ngăn nhưng ông không nghe theo và tự mình đi tiên phong đánh vào trại địch. Trần Cảo đặt phục binh, đánh tan quân triều đình. Trịnh Duy Sản cùng Nguyễn Thượng bị Trần Cảo bắt sống mang về hành dinh ở Vạn Kiếp rồi giết chết.
Các sử quan thời Lê cho rằng Trịnh Duy Sản là nghịch thần, sách “Đại Việt thông sử” chép tiểu sử ông vào Nghịch thần truyện. Tuy nhiên, xét công bằng Trịnh Duy Sản cũng có công với nhà Lê, có nhiều công dẹp giặc giã. Và khi Lê Tương Dực ăn chơi trụy lạc, ông đã thẳng thắn can ngăn. Hành động đó có thể coi là tôi trung, nhưng cuối cùng không đủ sức để giữ được triều đình đã mục nát qua mấy triều vua xa hoa, trụy lạc. Sau khi Trịnh Duy Sản chết chỉ 11 năm, nhà Lê sơ đã mất ngôi vào tay Mạc Đăng Dung.
Lời bàn:
Cứ theo nội dung của giai thoại đã nêu thì có thể coi Trịnh Duy Sản là người khởi đầu cho mối đại loạn thời Lê sơ. Bởi trước khi Trịnh Duy Sản giết Lê Tương Dực, triều đình chỉ phải đối phó với các cuộc khởi nghĩa bên ngoài, việc thí nghịch chỉ diễn ra giữa những người trong hoàng tộc. Nhưng ngay sau hành động giết hoàng đế của Trịnh Duy Sản, thiên hạ thời Lê sơ thực sự đại loạn, các đại thần mỗi người một bụng, chia bè cánh đánh giết lẫn nhau và các hoàng đế trở thành những con rối trong tay họ.
Và ban đầu, Trịnh Duy Sản trung với Lê Tương Dực, một ông vua hại dân, thì sẽ là việc làm nối giáo cho hành động hại dân của vua. Kiểu trung ấy người xưa gọi là ngu trung. Nhưng khi phế Lê Tương Dực thì đó lại là một hành động sáng suốt, hành động vì nước, vì dân. Và khi truất Lê Tương Dực, Trịnh Duy Sản để tôn thất nhà Lê lên làm vua chứ ông không hề tiếm đoạt ngai vàng. Vì vậy, không nên xem ông là kẻ phản nghịch. Tuy nhiên, chính cái chết của Trịnh Duy Sản trong tình huống ấy đã cho thấy ông không phải là người có đủ tài năng bình định thiên hạ và cái giá mà ông phải trả trong thời đại loạn ấy là cái chết bi thảm.
Nguồn Báo Bình Phước
