Sau 22 năm đồng hành của ASEAN, Việt Nam đã có những ảnh hưởng nhất định đến cấu trúc thống nhất của ASEAN cũng như duy trì hòa bình, thịnh vượng ở khu vực, xây dựng thành công một cộng đồng chung và hướng đến Tầm nhìn ASEAN xa hơn nữa.
Những điểm nhấn quan trọng
Ngày 28/7/1995, Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), mở cánh cửa bước ra với khu vực và thế giới. Sự kiện này được coi là một bước đột phá về hành động trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Việc tham gia ASEAN và thực hiện các cam kết nhằm xây dựng Cộng đồng ASEAN sẽ đóng góp thiết thực cho việc góp phần tạo môi trường hòa bình, ổn định cải thiện môi trường luật pháp trong nước, tạo thuận lợi cho sản xuất kinh doanh và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, cũng như làm cơ sở, tiền đề giúp Việt Nam tham gia các khuôn khổ hợp tác song phương và đa phương khác.
Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 27 tháng 11 vừa qua ở Ma-lai-xi-a, cùng với Tuyên bố lịch sử hình thành Cộng đồng ASEAN vào ngày 31-12-2015, các nhà lãnh đạo ASEAN ký Tuyên bố về “ASEAN 2025: Cùng vững vàng tiến bước”, một lần nữa kiến tạo tương lai ASEAN qua bản lộ trình mới cho 10 năm tới, gồm Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 và các Kế hoạch tổng thể triển khai Tầm nhìn trên 3 trụ cột: Chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội.
Cộng đồng Chính trị – An ninh hướng tới 04 mục tiêu lớn:
Một là, hoạt động theo luật lệ, hướng tới người dân và lấy người dân làm trung tâm với các nội dung: tuân thủ và phát huy các nguyên tắ, giá trị, chuẩn mực của ASEAN và luật pháp, nguyên tắc quốc tế; củng cố các giá trị dân quyền, pháp trị, quản trị tốt, chống tham nhũng, thúc đẩy và bảo vệ quyền con người và các quyền tự do cơ bản; thúc đẩy các giá trị hòa bình, khoan dung, ôn hòa.
Hai là, duy trì hòa bình, an ninh và ổn định khu vực; tăng cường đoàn kết, thống nhất với các nội dung: nâng cao năng lực xử lý các thách thức; kịp thời ứng phó với khủng hoảng, trường hợp khẩn cấp; giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình; tăng cường an ninh và hợp tác trên biển; giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống; khu vực không có vũ khí hạt nhân và vũ khí hủy diệt khác.
Ba là, tăng cường đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm của ASEAN với các nội dung: củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình; nâng cao hiệu quả của các cơ chế khu vực do ASEAn giữ vai trò chủ đạo; tăng cường hợp tác thực chất với các đối tác Đối thoại; thúc đẩy hợp tác hiệu quả với các đối tác khác; xem xét mở rộng hợp tác với các đối tác tiềm năng mới.
Bốn là, tăng cường năng lực thể chế và sự hiện diện của ASEAN với các nội dung: nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy ASEAN; tăng cường sự hiểu biết và hiện diện của ASEAN.
Cộng đồng Kinh tế sẽ hướng tới 05 mục tiêu:
Một là, một nền kinh tế thống nhất và liên kết cao tạo thuận lợi cho sự lưu thông hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động có kỹ năng cũng như tạo một thị trường thống nhất lớn thông qua các chiến lược: thương mại hàng hóa; thương mại dịch vụ; môi trường đầu tư; tạo thuận lợi cho di chuyển lao động có tay nghề và doanh nhân; tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu
Hai là, một nền kinh tế năng động, đổi mới và cạnh tranh thông qua các biện pháp về: chính sách cạnh hiệu quả để tạo sân chơi bình đẳng cho tất cả các doanh nghiệp; bảo vệ người tiêu dùng; bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ; thương mại hóa các sản phẩm công nghệ, nghiên cứu và phát triển, sáng chế và tăng trưởng theo năng suất; hợp tác về thuế; quản trị tốt; thực tiến tốt về quản lý; phát triển kinh tế bền vũng; chiến lược phù hợp với xu hướng lớn trên toàn cầu liên quan đến thương mại.
Ba là, kết nối kinh tế và liên kết theo ngành thông qua các chiến lược về: giao thông; công nghệ thông tin và truyền thông, thương mại điện tử; năng lượng; thực phẩm, nông nghiệp và lâm nghiệp; du lịch; chăm sóc y tế, khoáng sản; khoa học và công nghệ.
Bốn là, một cộng đồng tự cường, dung nạp và hướng tới người dân thông qua: vai trò của doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa; vai trò của khu vực tư nhân; quan hệ đối tác công – tư; thu hẹp khoảng cách phát triển; đóng góp của các nhóm/giới khác cho liên kết khu vực.
Năm là, gắn kết với nền kinh tế toàn cầu chủ yếu thông qua các Hiệp định thương mại tự do với các đối tác để tạo cơ sowrvai trò của ASEAN trong các liên kết kinh tế khu vực.
Cộng đồng Văn hóa – Xã hội với 05 mục tiêu:
Một là, hu hút sự tham gia của người dân và mang lại lợi ích thiết thực cho người dân: thu hút sự tham gia của các nhóm, giới và các tiến trình của ASEAN; tăng quyền cho người dân và tăng cường các thể chế đảm bảo.
Hai là, cộng đồng dung nạp nhằm đáp ứng tốt hơn lợi ích của người dân về phúc lợi, bảo trợ xã hội, bình đẳng giới, quyền con người, giảm nghèo, y tế, việc làm, giáo dục và thông tin thông qua các biện pháp: xóa bỏ rào cản, bất bình đẳng; thúc đẩy khả năng mọi người dân được tiếp cận cơ hội đồng đều; bảo vệ quyền con người.
Ba là, cộng đồng bền vững thông qua các biện pháp: bảo tồn và quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học; phát triển đo thị bền vững về môi trường; thích ứng, giảm thiểu tác động và quản lý nguy cơ biến đổi khí hậu; sản xuất tiêu dùng bền vững.
Bốn là, cộng đồng tự cường nâng cao năng lực xử lý các thách thức thông qua việc nâng cao các vấn đề: khả năng dự báo, xử lý và quản lý thảm họa; khả năng ứng phó với các mối đe dọa về sức khỏe; khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu; bảo vệ, chăm sóc phụ nữ, trẻ em, thanh thiếu niên, người già, người khuyết tật, dân tộc thiểu số, lao động di cư, các nhóm dễ bị tổn thương và yếu thế khác; đảm bảo cung cấp nhu yếu phẩm thiết yếu và các dịch vụ phúc lợi xã hội khác khi xảy ra khủng hoảng; hướng tới một ASEAN “không ma túy”.
Năm là, cộng động năng động tạo môi trường thuận lợi để khuyến khích người dân và doanh nghiệp thích ứng, đổi mới, sáng tạo và trách nhiệm hơn, thông qua mở rộng và có khả năng thích nghi; đổi mới, sáng tạo vừ có khả năng và có khả năng ứng phó; xây dựng văn hóa kinh doanh cho ASEAN.
*Tầm nhìn ASEAN 2025 đã thể hiện những điểm mới đáng kể là: đề ra mục tiêu liên kết sâu rộng hơn, coi trọng pháp lý, sự đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm của ASEAN và hướng tới người dân; kế hoạch triển khai thực hiện 03 trụ cột của cộng đồng có sự bổ trợ, gắn kết xuyên suốt; Văn kiện có tính mở, để ngõ khả năng điều chỉnh, bổ sung trong quá trình thực hiện.
Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam
Việc triển khai Tầm nhìn ASEAN 2025 tạo ra những cơ hội và thách thức đan xen cho Việt Nam.
Trên tổng thể, việc tham gia liên kết ASEAN ở mức độ cao hơn hỗ trợ đắc lực cho việc triển khai đường lối đối ngoại của Đại hội Đảng XII đề ra hiệu quả. Về quốc phòng – an ninh, Cộng đồng ASEAN góp phần duy trì môi trường hòa bình, ổn định của khu vực , hỗ trợ nước ta bảo về quyền và lợi ích tại biển Đông. Về kinh tế, nước ta có thêm thị trường xuất khẩu sang ASEAN rộng lớn với 625 triệu dân với tổng GDP 2.600 tỉ USD và thuận lợi trong tiếp cận thị trường các nước đối tác của ASEAN. Mặt khác sức hấp dẫn trong đầu tư, kinh doanh của nước ta cũng tăng lên cũng như tạo điều kiện đẩy mạnh đầu tư của Việt Nam ra các nước. Về văn hóa xã hội, thực hiện Tầm nhìn ASEAN 2025 giúp Việt Nam dễ dàng tiếp cận hơn với khoa học – công nghệ, kinh nghiệm quản lý của các nước, nguồn nhân lực chất lượng của khu vực, tạo động lực hoàn thiện chính sách, pháp luật, thủ tục trong nước phù hợp với khu vực và quốc tế. Đối với người dân, sẽ dễ dàng đi lại trong khu vực, được tăng cường tình hữu nghị, hiểu biết lẫn nhau, dễ dàng tiếp cận, lựa chọn hàng hóa, dịch vụ với giá cả thấp, chất lượng cao; người lao động có tay nghề được dịch chuyển tìm cơ hội việc làm tốt trong khu vực…Mặt khác đây là cơ hội để Việt Nam tham gia sâu rộng hơn và các khuôn khổ hợp tác quốc tế hay liên khu vực rộng lớn hơn, nâng cao vị thế và vai trò quốc tế của Việt Nam.
Tuy nhiên những khó khăn, thách thức cũng gia tăng và rõ ràng hơn. Về mặt định hướng, để đạt được Tầm nhìn ASEAN 2025 cũng như nắm bắt được cơ hội, nước ta cần có chủ trương và biện pháp phù hợp, chuẩn bị về nội bộ tốt hơn, xây dựng hệ thống pháp luật. Về chính trị – an ninh, Việt Nam phải quan tâm xử lý nhiều hơn các vấn đề an ninh, xã hội như tội phạm xuyên quốc gia, lao động nhập cư,… Về kinh tế, chúng ta phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt ngay từ thị trường trong nước do năng lực cạnh tranh của nền kinh tế còn nhiều hạn chế. Doanh nghiệp có trình độ công nghệ, năng lực cạnh tranh thấp sẽ khó tham gia vào chuỗi cung ứng có giá trị cao và lợi nhuận tốt. Về văn hóa – xã hội, chúng ta cũng gặp khó khăn trong việc duy trì, đảm bảo đoàn kết, thống nhất và vai trò trung tâm của ASEAN trước tác động của các nước lớn tới ASEAN. Người lao động trong nước cũng gặp phải cạnh tranh với lao động các nước ASEAN trong khi lao động trong nước chưa được đào tạo bài bản, ý thức và tác phong công nghiệp chưa cao là một bất lợi lớn.
Như vậy, nhìn chung Tầm nhìn ASEAN 2025 đem lại những cơ hội về cơ bản là những thuận lợi, lợi ích nước ta đã có được khi tham gia Hiệp Hội ASEAN, Cộng đồng ASEAN trong thời gian qua.
ASEAN 2017: Đối tác cho sự thay đổi, hội nhập với thế giới
Chủ đề của năm ASEAN 2017: “Đối tác cho sự thay đổi, hội nhập với thế giới” và sáu ưu tiên kèm theo, Philippines thể hiện cam kết đóng góp tích cực vào các mục tiêu chung nhằm xây dựng Cộng đồng ASEAN và Tầm nhìn ASEAN 2025, hướng tới duy trì một ASEAN đoàn kết, vững mạnh, xây dựng vị thế của ASEAN trên trường quốc tế.
Đồng thời, với việc nhấn mạnh “yếu tố con người là trung tâm” của ASEAN, Philippines hy vọng sẽ tiếp tục cùng các quốc gia thành viên khác tạo điều kiện thuận lợi nhất để các công dân ASEAN có thể có một cuộc sống ấm no, đầy đủ hơn, hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh trên cả ba trụ cột an ninh – chính trị, kinh tế và văn hóa – xã hội, góp phần hiện thực hóa Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025.
Có thể thấy, những chủ đề ưu tiên do Chính phủ Philippines đề ra cho năm 2017 nhận được sự ủng hộ cơ bản của các nước thành viên, bởi đấy cũng là quan tâm chung của các nước ASEAN. Đối với Cộng đồng Kinh tế ASEAN, Chính phủ Philippines tỏ rõ quyết tâm xây dựng môi trường phát triển lành mạnh cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ của ASEAN, giúp họ tìm kiếm nhiều cơ hội phát triển, bắt kịp với nền kinh tế điện tử toàn cầu. Đối với Cộng đồng Văn hóa – Xã hội ASEAN, Philippines chú trọng yếu tố con người và sức khỏe con người, những người yếu thế trong xã hội, kêu gọi hợp tác giữa các quốc gia thành viên, hiện thực hóa một ASEAN không có tệ nạn ma túy; tăng cường khả năng đối phó, khắc phục hậu quả thiên tai, đẩy mạnh các biện pháp xóa đói giảm nghèo; hợp tác đẩy lùi chủ nghĩa khủng bố và bạo lực cực đoan, cùng các nguy cơ phi truyền thống khác mà khu vực đang gặp phải.
Tài liệu tham khảo:
- Cơ hội và thách thức khi Việt Nam hội nhập vào thị trường thế giới, VP UBQGHTKTQT, http://www.nciec.gov.vn/
- Tham gia Cộng đồng Kinh tế ASEAN và những tác động đến thương mại quốc tế của Việt Nam, Hà Văn Hội, Trường Đại học Kinh tế – Đại học Quốc gia Hà Nội.
- TS. Lưu Thùy Dương: Cộng đồng Văn hóa-xã hội ASEAN tầm nhìn tới 2025 , NXB, CTQGST, HN, 2017.
Văn Thanh
