Châu Âu cấm hàng hóa có xuất xứ từ phá rừng: Doanh nghiệp Việt mừng hay lo?

Tây Nguyên vẫn đứng trước áp lực phá rừng làm nương rẫy. Từ năm 2020 đến nay, có hàng chục ngàn ha rừng bị đốn hạ không phải để lấy gỗmà để chiếm đất 

Nghị viện châu Âu vừa thông qua dự luật cấm nhập khẩu những mặt hàng nông sản có quy trình sản xuất làm giảm diện tích rừng. Đạo luật mới này nhằm hạn chế các sản phẩm liên quan đến phá/suy thoái rừng được nhập khẩu vào EU, đồng thời khuyến khích mua bán các mặt hàng hợp pháp và không gây phá rừng.

Các hiệp hội, doanh nghiệp cho rằng quy định mới này sẽ tạo ra những thách thức nhất định nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam gia tăng thị phần.

Tăng cường truy xuất nguồn gốc gỗ

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Ngô Sĩ Hoài – phó chủ tịch kiêm tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam – cho biết văn phòng hiệp hội đã thông báo cho các doanh nghiệp biết việc EU quy định sản phẩm xuất khẩu vào EU không liên quan đến việc gây mất rừng và suy thoái rừng sau ngày 31-12-2020.

Cụ thể, toàn bộ những sản phẩm hàng hóa (trong đó có các sản phẩm chính là thịt bò, gỗ, đậu tương, cà phê, ca cao) được sản xuất trên đất rừng bị chuyển đổi thành đất để sản xuất ra các sản phẩm này sau ngày 31-12-2020 thì không được nhập khẩu vào EU.

Như vậy gỗ, bao gồm các sản phẩm nội, ngoại thất hoặc các loại ván công nghiệp, các sản phẩm khác nữa cũng là một mặt hàng bị điều tiết bởi quy định này.

Theo ông Hoài, khi chưa có quy định mới nói trên, từ năm 2018 Việt Nam và EU đã ký kết hiệp định đối tác tự nguyện để tăng cường thực thi luật lâm nghiệp, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VPA/FLEGT).

Năm 2021 Chính phủ Việt Nam đã ban hành nghị định 102 để quy định hệ thống bảo đảm gỗ hợp pháp Việt Nam.

“Đối với các sản phẩm gỗ xuất khẩu sang EU, chúng tôi cho rằng sẽ không chịu tác động nhiều vì ở Việt Nam hiện nay không còn tình trạng chuyển đổi đất rừng tự nhiên. Việt Nam đã cấm khai thác rừng tự nhiên từ năm 2016 và Luật Lâm nghiệp cũng quy định khá chặt chẽ.

Do đó, hiện nay hầu như không có tình trạng chuyển đổi đất rừng, kể cả hợp pháp và bất hợp pháp, sang mục tiêu trồng rừng mới. Có thể đây đó, có chỗ nào chuyển đổi đất rừng sang làm công trình, làm đường sá, làm nhà máy thủy điện… nhưng chuyển đổi rừng tự nhiên sang rừng trồng để tạo ra sản phẩm xuất khẩu sang EU thì không có” – ông Hoài nói.

Tuy nhiên theo phó chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản, với quy định mới của EU thì các doanh nghiệp ngành gỗ sẽ có thêm nhiều việc phải làm.

Cụ thể, doanh nghiệp phải tăng cường thực hiện trách nhiệm giải trình và phải truy xuất nguyên liệu gỗ mà mình sử dụng.

“Trong 10 năm gần đây Việt Nam tăng cường thực thi pháp luật dân sự, đặc biệt là việc chuyển đổi rừng sang các mục đích trồng các loại cây công nghiệp, kể cả trồng rừng thương mại nên hầu như không có, những vi phạm lâm luật rất nhỏ, số vụ ít mà diện tích cũng rất nhỏ.

Trong quá khứ Tây Nguyên có chuyển đổi rừng tự nhiên nghèo kiệt sang trồng cao su, cà phê hay một số cây công nghiệp, việc chuyển đổi được Chính phủ cho phép và hợp pháp.

Nhưng những năm gần đây, luật pháp Việt Nam đã xây dựng chặt chẽ, không có tình trạng chuyển đổi một cách hợp pháp. Còn những trường hợp chuyển đổi bất hợp pháp thì không có sản phẩm gỗ xuất sang EU” – ông Hoài chia sẻ.

Theo ông Hoài, đạo luật mới của EU muốn dùng động lực thị trường nhằm thúc đẩy cơ quan công quyền và người dân, doanh nghiệp các nước có trách nhiệm hơn để góp phần làm giảm mất rừng và suy thoái rừng.

“Dù đang chờ hướng dẫn cụ thể nhưng hiệp hội đã đánh động các doanh nghiệp chuẩn bị để sẵn sàng thích ứng, đặc biệt chuẩn bị việc chứng minh nguồn gốc gỗ lấy từ đất mà trước 31-12-2020 đã là rừng trồng” – ông Hoài nói và cho biết tới đây hiệp hội sẽ phối hợp cùng Bộ NN&PTNT để phổ biến sâu hơn tới các doanh nghiệp.

Các vùng nguyên liệu cà phê, hồ tiêu, cao su tại Tây Nguyên đều có nguồn gốc từ đất rừng, tuy nhiên phần lớn nằm ngoài “danh sách cấm” của châu Âu vì hình thành từ lâu, trước năm 2020

Cơ hội để gia tăng giá trị cho cà phê

Trong khi đó, ông Trịnh Đức Minh – chủ tịch Hiệp hội Cà phê Buôn Ma Thuột – cho rằng đạo luật mới của EU không tác động nhiều đến ngành cà phê bởi chỉ hạn chế việc phá rừng sau 31-12-2020 để trồng cà phê.

Theo ông Minh, cà phê ở khu vực Tây Nguyên hầu hết được trồng từ cách đây 20-30 năm. Do đó, nếu có tác động thì chỉ chịu tác động về thủ tục chứng minh nguồn gốc.

Tuy nhiên, cơ chế chứng minh như thế nào thì phía EU chưa thông tin cụ thể, do đó Hiệp hội Cà phê Buôn Ma Thuột đề nghị cơ quan quản lý nhà nước của Việt Nam cần sớm làm việc với EU để nắm được các yêu cầu, thủ tục và hướng dẫn thực hiện.

Ông Bạch Thanh Tuấn, phó chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam, cũng cho biết với quy định mới của EU thì ngành cà phê – ca cao Việt Nam sẽ không chịu nhiều tác động, “vượt qua dễ dàng” và đây là cơ hội mới cho ngành cà phê – ca cao Việt Nam.

“Quy định mới này tạo ra thách thức đối với nhiều quốc gia nhưng với Việt Nam đây là cơ hội để quảng bá hình ảnh, nền sản xuất của Việt Nam trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Nếu trước đây bán sản phẩm cà phê thông thường thì hiện nay Việt Nam bán cà phê kèm theo chứng nhận giảm phát thải carbon” – ông Tuấn nói.

Ông Tuấn cho biết sắp tới Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam sẽ phối hợp cùng Bộ NN&PTNT và EU để tiếp cận các thông tin, quy định mới của EU nhằm tạo một hành lang pháp lý thuận lợi. Hiệp hội sẽ cùng Bộ NN&PTNT và địa phương tổ chức hội nghị phổ biến, thông tin tới người sản xuất.

“Hiện nay cà phê Việt Nam đáp ứng được yêu cầu của EU nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ nếu người sản xuất không nắm được quy định này để tránh vi phạm trong tương lai. Người sản xuất phải có trách nhiệm với quốc gia của mình chứ không chỉ nghĩ tới lợi nhuận” – ông Tuấn nói thêm.