Chống dịch dựa trên khoa học

Quyết định dựa trên dữ liệu

Trước khi Đà Nẵng tiến hành phong tỏa nghiêm ngặt một tuần bắt đầu từ ngày 16/8, lãnh đạo TP đã có một động thái quan trọng để thu hút niềm tin, sự đồng lòng của người dân.

Từ 8h sáng 16/8, đường phố Đà Nẵng vắng bóng người.

Giám đốc Sở Y tế Ngô Thị Kim Yến đã lên sóng truyền hình trực tiếp từ kỳ họp HĐND TP và cho biết, Đà Nẵng có khoảng 2.500 giường thu dung và 300 giường hồi sức với máy thở, máy lọc máu.

Bà nói tha thiết: “Tuy nhiên, đây đã là những cố gắng hết sức và tối đa. Nếu TP có trên 6.000 bệnh nhân, theo tỉ lệ 5% ca bệnh nặng thì chúng ta chỉ có thể phục vụ với mức tối đa là 300 bệnh nhân. Nếu vượt tối đa trên 6.000 bệnh nhân, hệ thống y tế sẽ quá tải. Chính vì vậy, việc kiểm soát tình hình dịch bệnh và làm cho số ca bệnh giảm cần phải hành động quyết liệt, mạnh mẽ”.

Đà Nẵng đã trải qua làn sóng dịch bệnh thứ hai, dẫn đến phong tỏa toàn TP hồi tháng 8/2020. Lúc đó, có những lời phê TP đã phong tỏa quá quyết liệt cả tháng trời, làm tăng trưởng kiệt quệ -9,1%.

Nhưng ở lần phong tỏa này, khi chủng Delta lây nhiễm rất mạnh với những hệ lụy bi thương về nhân mạng, sinh kế và kinh tế, đặc biệt ở một số tỉnh phía Nam, có rất ít lời than vãn trên truyền thông, trên mạng xã hội tại Đà Nẵng. Chắc chắn, sự công khai, minh bạch của người đứng đầu Sở Y tế về tình trạng yếu kém của hệ thống y tế đã làm cho dân thấu hiểu, và họ cảm thông, chia sẻ.

Trong khi đó, các lãnh đạo Thủ đô cũng đang rất nỗ lực để đảm bảo trách nhiệm giải trình trước nhân dân.

Chẳng hạn, gần đây số liệu về ca mắc mới Covid-19 của Hà Nội và Bộ Y tế chênh lệch nhau rõ rệt, khiến không ít người băn khoăn, lo lắng.

Ngay lúc đó, Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Trần Thị Nhị Hà đã lên tiếng giải thích, sự chênh lệch là do thời điểm cập nhật của Bộ và Sở khác nhau, chứ số ca bệnh tích lũy là giống nhau. “Việc công bố ca bệnh của Hà Nội là hoàn toàn chính xác để công khai, minh bạch cho người dân được biết”, bà Hà cam kết.

Bí thư Thành ủy Hà Nội Đinh Tiến Dũng đã liên tiếp giải thích với nhân dân Thủ đô khi thực hiện Chỉ thị 16 bằng hàng loạt dữ liệu, rằng cố gắng nâng công suất xét nghiệm lên 200.000 mẫu/ngày; nâng công suất cách ly tập trung lên 50.000 chỗ; nâng công suất giường bệnh điều trị lên 40.000 giường; thành lập các trung tâm hồi sức tích cực, phân luồng để có thể tiếp nhận và điều trị các bệnh nhân nặng và nguy kịch…

Tuy nhiên, dù đã nỗ lực hết mình, những con số trên là rất nhỏ so với quy mô dân số hơn 8 triệu người ở Thủ đô. Trong khi Hà Nội thiếu vắc xin vì vắc xin đang được chuyển về cho các tỉnh phía Nam, ông Dũng giải thích: “Thực tiễn cho thấy, nếu không thực hiện kịp thời giãn cách xã hội, Hà Nội có thể đã không giữ được tình hình dịch như hiện nay”.

Những lời trần tình khác theo hướng công khai, minh bạch và có trách nhiệm giải trình về năng lực điều trị của hệ thống y tế, rủi ro dịch bệnh lây lan… của lãnh đạo Hà Nội, Đà Nẵng và nhiều tỉnh, thành là rất cần thiết để lấy được lòng tin của người dân.

Tuy nhiên, những số liệu trên vẫn còn chưa đủ. Ở cấp quốc gia cần bổ sung rất nhiều dữ liệu khác trong cả lĩnh vực y tế, kinh tế, xã hội. Lẽ ra, cần chống dịch và phong tỏa dựa trên các phân tích dữ liệu, chứng cứ khoa học để ra quyết định. Cần thành lập trước các đội đặc nhiệm cho những việc quan trọng để mua máy thở, ô xy hay thiết kế trước các qui trình chống dịch, các cấp chính quyền khi nào thì làm gì, khi nào thì vào giãn cách, khi nào thì ra khỏi giãn cách; Vấn đề tài chính công, năng lực của bộ máy…

Ở Hà Nội và TP.HCM đã bắt đầu đề cập đến vùng xanh, vùng đỏ… nhưng đáng tiếc, chưa bao giờ chính quyền đưa ra tiêu chí để người dân được biết, để những người thực thi công vụ hoàn thành, thay vì lạm dụng công việc được giao.

Cần cách tiếp cận khoa học và nhân văn

Gần đây, Cục trưởng Quản lý khám chữa bệnh Lương Ngọc Khuê nói về sự chuyển hướng chiến lược điều trị Covid-19: “Dựa theo kinh nghiệm quốc tế, mô hình triệu chứng bệnh học, ngành y tế xây dựng hướng dẫn thí điểm điều trị, quản lý ca nhiễm tại nhà. Khi đó, mỗi gia đình trở thành ‘home care’ hay một phòng y tế”.

Ông giải thích: “Ngoài các bệnh viện dã chiến chuyên điều trị bệnh nhân Covid-19, các bệnh viện khác phải tách đôi, thực hiện song song nhiệm vụ kép: vừa điều trị bệnh nhân thông thường vừa điều trị bệnh nhân Covid-19”.

Bác sĩ kiểm tra máy móc trước khi đưa vào sử dụng BV dã chiến số 14 tại quận Tân Phú, TP.HCM.

Chiến lược này đã được lãnh đạo Bộ Y tế khẳng định vài lần trước đó, khi TP.HCM xin được cách ly người mang virus tại nhà vì hệ thống y tế đã quá tải, các y bác sỹ kiệt sức.

Chiến lược đó, phải nói thẳng, thể hiện đến nay mới nhận ra phải điều trị bệnh nhân thông thường chứ không chỉ bệnh nhân Covid-19.

“Truy vết, khoanh vùng, cách ly” – chính sách chữa bệnh của chúng ta lâu nay có cái hay nhưng cũng có cái dở. Điều hay thì có lẽ không nên nhắc lại vì ai cũng biết thành tích chống dịch, thế giới đã công nhận, nhưng dở cũng có.

Theo cách đó, cứ có F0 là phong tỏa cả nhà máy, bệnh viện, chợ búa, công sở… và đưa F1 đi cách ly. Cách làm này vừa gây tâm lý sợ hãi, trốn tránh, làm dịch bệnh có nguy cơ lây lan, vừa bóp nghẹt sản xuất, lưu thông của doanh nghiệp và sinh kế của người dân.

Bằng cách đó, chúng ta đã tập trung quá lớn vào khâu dự phòng, bao nhiêu công sức và tiền bạc đổ ra để vận hành các cơ sở thu dung, nơi 80% là không có triệu chứng hoặc nhẹ. Lẽ ra, khâu điều trị với máy thở, thuốc men, giường bệnh… đã được nâng cấp lên nhiều lần nếu nguồn lực được san sẻ từ khâu dự phòng.

Liên tiếp mấy tuần gần đây, khi TP không còn sức chứa F0, các chiến lược mới liên tục được đưa ra, mà chung quy lại là cho F0 cách ly tại nhà.

Tỷ suất chết thô của cả nước là 0,63%, theo Tổng cục Thống kê, có nghĩa mỗi năm chúng ta có khoảng 620.000 người tử vong, hay mỗi ngày có 1.700 người. Nhiều người trong số đó, và tất nhiên, nhiều bệnh nhân hơn nữa ngoài số đó, cần được chăm sóc y tế, chứ đâu chỉ F0, F1 do Covid-19 mới cần chăm sóc, điều trị.

Một chuyên gia xã hội học tính toán, tỷ suất chết thô chung của TP.HCM là 4,7‰ năm 2019, trong đó, theo nguyên nhân chết thì chết do bệnh tật chiếm 95%. Giả định các con số này vẫn giữ nguyên năm 2021, thì với dân số khoảng 9,42 triệu người, số chết do bệnh tật dự tính là 42.060 người, hay 115 người chết vì bệnh trung bình mỗi ngày.

Từ thực trạng đó, rõ ràng những người bị bệnh hiểm nghèo như ung thư, tai biến… đối diện với rủi ro không được chăm sóc y tế. Hơn nữa, những người bị bệnh đột ngột và khẩn cấp như đau ruột thừa, tai nạn, chấn thương… có thể chuyển nặng nếu không được chăm sóc y tế khẩn cấp.

Lẽ ra, những số liệu đó cần được tính toán trong tương quan với quan điểm giảm tối đa số ca F0, số ca tử vong bằng các biện pháp phong tỏa quyết liệt.

Vì thế, trong quá trình thực hiện các biện pháp chống dịch ngặt nghèo nhất, phải đảm bảo 2 nhóm hoạt động thiếu yếu.

Thứ nhất là chăm sóc y tế cộng đồng, bệnh nhân phải nhận được chữa trị y tế, tư vấn y tế từ xa và có thể được cấp cứu khẩn cấp. Thứ hai là duy trì những hoạt động thiết yếu như cung cấp bữa ăn để người bệnh, người dân trong phong tỏa đảm bảo được calo cần thiết để tồn tại. Mà đó là chưa đề cập đến yếu tố sức khỏe tinh thần.

Nếu một trong 2 yếu tố trên không được đảm bảo do nỗ lực giảm số ca F0 và tử vong bằng cách phong tỏa mạnh sẽ dẫn đến hệ lụy đáng buồn hơn: số người tử vong vì bệnh ngoài Covid-19 lớn hơn số tử vong do Covid-19.

Kinh nghiệm từ EU

Chiến lược này thật ra đã được các nước EU thực hiện suốt từ đầu dịch. Đây là cách chữa bệnh vừa nhân văn, giữ được phẩm giá và trách nhiệm của người mắc virus với bản thân và cộng đồng, vừa hiệu quả theo nghĩa bảo vệ được hệ thống y tế khỏi tình trạng quá tải và giúp giữ được tính mạng của những người bệnh nặng theo cách tốt nhất cũng như những người bệnh khác.

Chẳng hạn ở Anh. Vào tháng 5/2020, hai tháng sau khi dịch bệnh xuất hiện, Thủ tướng Anh đã soạn thảo ngay một kế hoạch dài 130 trang khổ nhỏ tóm tắt những đánh giá của chính phủ về nguy cơ dịch bệnh, kế hoạch ứng phó với khủng hoảng của chính phủ trình bày trước Nghị viện, sau đó công bố rộng rãi cho người dân biết.

Bản thuyết trình tóm tắt những ý chính đánh giá về dịch bệnh, tác động đối với xã hội, bao gồm những thiệt hại về kinh tế, xã hội, rủi ro sức khỏe, các hạn chế đi lại, các nguy cơ có thể gặp phải, và những giải pháp kèm theo, đặc biệt là chăm sóc, đảm bảo chế độ phúc lợi xã hội đối với người dân.

Chiến lược đó có 2 phần rõ ràng. Thứ nhất là vắc xin: Chính phủ tài trợ, nghiên cứu, đặt hàng và đẩy nhanh tối đa để có vắc xin. Song song là hạn chế giao tiếp xã hội để hạn chế nguy cơ lây dịch bệnh, đồng thời cũng tài trợ và bơm tiền cho hệ thống y tế bằng việc bổ sung gấp rút các trang thiết bị. Với người Anh, giải pháp chữa bệnh hay phong tỏa đều dựa trên khoa học, công nghệ, dữ liệu.

Nguồn: vietnamnet