Thi vào lớp 10 Hà Nội: Cách luyện đề và chiến thuật làm bài môn Văn

Cô Tâm An cho hay, luyện đề có thể giúp các học sinh nhận ra những xu hướng ra đề của những năm gần đây. Từ đó xây dựng kế hoạch ôn môn Văn để thi vào lớp 10 tập trung hơn, tránh ôn lan man. Hơn nữa, các em cũng được mài giũa kĩ năng làm bài.

Rèn kĩ năng làm bài trước hết là rèn đọc đề: xác định những câu, từ ngữ chứa yêu cầu về nội dung và cách thức làm bài (trả lời cho câu hỏi: Đề yêu cầu làm gì và làm bằng cách nào?). Trong kĩ năng đọc đề, quan trọng nhất chính là đọc đề viết đoạn.

Ví dụ câu hỏi:

Thi vào lớp 10: Phương pháp ôn thi môn Ngữ văn hiệu quả

Trước khi viết, cần xác định yêu cầu kiểu đoạn (đoạn tổng – phân – hợp hay diễn dịch, quy nạp), viết câu văn khái quát chủ đề đoạn theo yêu cầu, xác định mục tiêu về nội dung (đề giải quyết đề bài đó, cần có những ý gì và sắp xếp như thế nào?).

Nên lập dàn ý chi tiết đến từng dẫn chứng, dẫn chứng phải tiêu biểu, chọn lọc sao cho sát nhất với vấn đề nghị luận.

Dẫn chứng chỉ được tính điểm khi các học sinh kết hợp tái hiện và phân tích, đánh giá, ví dụ: chi tiết này chứng tỏ tính cách nào ở nhân vật… Từ đó các em có thể tìm được những lời văn bình luận cho phù hợp.

Với nghị luận xã hội, các em đặc biệt lưu ý, không sử dụng dẫn chứng nhân vật văn học để làm sáng tỏ cho vấn đề thực tiễn của đời sống.

Với phần đọc hiểu trong đề thi Văn vào lớp 10 ở Hà Nội, theo cô Tâm An, học sinh cần rèn “chiến thuật” làm bài theo các bước:

– Bước 1: Đọc hệ thống câu hỏi trước, gạch chân các từ khóa trong câu hỏi, từ đó có định hướng cụ thể để đọc văn bản.

– Bước 2: Xác định mục đích và cấp độ tư duy của từng loại câu hỏi. Dạng câu hỏi thứ nhất là dạng nhận biết, mục đích là chiết xuất thông tin (thường hỏi phương thức biểu đạt, nội dung chính của ngữ liệu, hay “Theo tác giả bài viết, tại sao…?”). Dạng thứ hai là dạng thông hiểu, đòi hỏi thí sinh kết nối, phân tích, lí giải thông tin, từ đó hiểu được nội dung ngữ liệu. Dạng cuối cùng là dạng vận dụng, yêu cầu phản hồi, đánh giá, kết nối với thực tiễn.

– Bước 3: Đọc ngữ liệu, dựa theo những gì đã xác định trong bước 1 để gạch chân thông tin tương ứng, từ đó thực hiện các yêu cầu của đề.

Cô Tâm An cho rằng, các học sinh cần đặc biệt lưu ý với dạng câu hỏi thông hiểu bởi đây là phần ít em đạt điểm tối đa. Đề thi thường yêu cầu các em phát hiện và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ. Dạng câu hỏi này cũng cần được giải quyết theo các thao tác:

+ Gọi tên, chỉ ra từ ngữ (chỉ ra rằng biện pháp tu từ đó được thể hiện qua câu nào, từ ngữ nào)

+ Phân tích tác dụng: không viết chung chung là “sinh động, gợi hình, gợi tả”, mà phải nêu tác dụng nổi bật của biện pháp tu từ trong ngữ cảnh, ví dụ: biện pháp so sánh đã làm nổi bật lên vẻ đẹp…, đặc điểm… của nhân vật, nhấn mạnh ý nghĩa…, tạo nên tính hình tượng/ tính nhạc, họa ra sao…

+ Đánh giá tài năng, tấm lòng của người viết: thể hiện khả năng quan sát, liên tưởng, tưởng tượng thế nào, bộc lộ thái độ, tình cảm nào…

Cô Nguyễn Đức Tâm An, giáo viên Ngữ văn của Trường THCS Ngô Sĩ Liên (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) cùng các học trò khối 9.

Với phần nghị luận xã hội trong đề thi Văn vào lớp 10, không nên “ôn tủ”, tuy nhiên nên lưu ý ôn để giải quyết thuần thục được những vấn đề cơ bản về tư tưởng đạo lí (như tình yêu thương, sự sẻ chia, lòng yêu nước, lòng biết ơn,…), về hiện tượng đời sống (như bạo lực học đường, sử dụng mạng xã hội, chọn cách thần tượng, sự vô cảm,…)

Tuy nhiên, cần quan tâm tới một số vấn đề có thể gặp ở bài nghị luận xã hội trong đề thi Văn vào lớp 10. Đó có thể là vai trò của những nguyên tố dẫn tới thành công (ý chí, nghị lực, sự chăm chỉ, sáng tạo, kiên trì, khiêm tốn,…), ý thức trách nhiệm của công dân, ý nghĩa của lí tưởng sống, vai trò của ước mơ, mối quan hệ giữa cái “tôi” với cộng đồng, trách nhiệm với tài nguyên, môi trường,… Nhất là khi gắn những vấn đề đó với một tình thế cụ thể của dân tộc (cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, cuộc chiến chống Covid-19,…), thì vấn đề sẽ thu hẹp phạm vi và các em cần bàn luận tập trung hơn. Cũng nên lưu ý dạng đề mở, đặt ra câu hỏi để thí sinh nêu quan điểm của mình, như: “Phải chăng hoàn cảnh khó khăn là cơ hội để khám phá khả năng của chính mình?”, “Phải chăng tuổi trẻ cần bước ra khỏi vùng an toàn của mình?”,…

Luyện cách trình bày, chữ viết

Theo cô Tâm An, luyện đề còn cơ hội để học sinh luyện cách trình bày câu trả lời, bài viết của mình.

“Nhiều bạn ngộ nhận rằng luyện đề chỉ cần đọc lướt và trả lời miệng đúng là được. Thực tế các bạn mất điểm “oan” nhiều nhất chính là do lỗi trình bày. Ví dụ với câu hỏi “Nêu nội dung chính” hay “Lí giải ngắn gọn”, nhiều bạn viết đến 6-7 dòng do quá tham diễn đạt. Các em chú ý, với những câu hỏi nhỏ (0.5 – 1.0 điểm), hãy trình bày rõ ràng, cụ thể, ngắn gọn, đúng trọng tâm, tuyệt đối không lan man, dài dòng, xa đề. Với những câu hỏi nhiều vế/ý hỏi, hãy giải quyết mỗi vế/ ý bằng một gạch đầu dòng, và tuyệt đối không bỏ sót ý hỏi”.

Ngoài việc phải rõ ràng, cẩn thận, hạn chế gạch xóa bẩn, không dùng bút xóa, cần lưu ý không viết chèn, đánh dấu V (thiếu) rồi ghi bổ sung khắp nơi trong đoạn văn… “Thêm nữa, với những đề yêu cầu dung lượng đoạn văn tính bằng tỉ lệ trên trang giấy thi (ví dụ: dài 2/3 trang giấy thi), những em có chữ viết cỡ quá to/ nhỏ đều sẽ thiệt thòi. Vì vậy thời gian này các em cũng làm đề trong tâm thế luyện chữ để đạt cỡ chữ tiêu chuẩn (khoảng 12 – 13 chữ/ dòng)”, cô An nói.

Cô An cho rằng, cần luyện viết thật tốt 10-15 đề, viết cho quen tay, phân bổ thời gian hợp lý khi làm bài thi Văn vào lớp 10.

“Các em vẫn có thể gửi bài làm cho thầy cô của mình để được chấm, chữa, rút kinh nghiệm. Đề có trong tay kèm theo đáp án, hãy cứ làm trước, bấm giờ, rồi mới mở đáp án để tự chấm cho bài làm của mình. Với phần viết đoạn, nếu so thấy bài làm của mình không bằng được ½ yêu cầu trong đáp án, các em hãy đọc kĩ đáp án rồi dựa theo đó mà viết lại, cho đến khi bài viết thỏa mãn tất cả các yêu cầu nói trên. Việc làm này giúp các em tự nhận thức hạn chế của bản thân và hoàn thiện được kĩ năng của chính mình”.

Nguồn: vietnamnet